Binnen de yogaleer staat onthechting hoog aangeschreven. Maar betekent dit ook dat je de wereld moet verzaken? Volgens Ron van der Post helpt onthechting je om steviger op de aarde te staan en tegelijkertijd dichter bij je ware kern te komen.

Van jongs af zijn we getraind om ons op de buitenwereld te richten. Daar zijn we rekening mee gaan houden. Daar hebben we ons leven op afgestemd. Dat geeft ons rust en overzicht en het gevoel dat we controle hebben over ons jachtige bestaan. Onze gehechtheid aan deze invulling van het leven ervaren we als noodzakelijk om overzicht te kunnen houden, om ons veilig te kunnen voelen, ook al is dit veiligheidsgevoel gebaseerd op vergankelijke zaken en personen. Deze afhankelijkheid van de buitenwereld is het gevolg van de gerichtheid van onze zintuigen naar de wereld toe.
Onze gehechtheid is hierdoor ook een bron van scheidingsangst. Angst om een dierbare te verliezen die we een belangrijke rol hebben toebedeeld in ons leven, angst om de controle te kwijt te raken die in basis alleen maar een schijnzekerheid kan geven.

Onthecht en betrokken
Wanneer gaan we ons dan naar binnen keren? Dat gebeurt vaak op momenten dat we genoeg hebben van de geneugten van het leven en onszelf de vraag stellen: is dit nu wat het leven te bieden heeft? Wat is de zin van het leven?
Het naar binnen keren betekent dat we stil gaan staan bij het wereldbeeld dat we zorgvuldig hebben opgebouwd. De yogi kan wel praten over introspectie en onthechting, maar indien er bij de luisteraar of lezer geen enkele behoefte is om daar mee bezig te gaan, dan houdt het hele betoog simpelweg op.
Onthechten doen we niet omdat het bij een filosofie of methodiek hoort. Onthechten is een individueel proces. Het kan een effect zijn van ontwikkelingen en een veranderende levensvisie zoals door de beoefening van yoga kan gebeuren. Maar het kan ook een andere stroming of religie zijn die het individu stimuleert om naar binnen te keren en de wereld te laten voor wat het is.
Het leven in het hier en nu kunnen we versterken door ons te leren onthechten van wereldse of vergankelijke objecten en zaken. Het onthechten wordt aangeraden vanuit de yogafilosofie omdat de wereld om ons heen zo’n druk legt op ons bestaan, dat we geen tijd of lucht krijgen om even naar binnen te keren. Op het moment dat wij als individu nog helemaal verweven zijn met de wereldse geneugten en er volop van genieten, zal het een worsteling zijn om te horen wat er allemaal niet gelaten moet worden.
Onthechten wil nog niet zeggen dat je niet betrokken kunt blijven, het betekent meer dat jij geen slaaf bent van je gedachtes en emoties. Want al die gedachten en emoties die in ons bewustzijn rondrennen, zorgen er voor dat er in ons hoofd geen moment van stilte en bezinning is. En juist die stilte en bezinning helpen om afstand te nemen, waardoor de afhankelijkheid van objecten in de wereld afneemt en uiteindelijk zal verdwijnen. Je betrokkenheid naar de wereld kan op die manier alleen maar sterker worden omdat er geen individueel belang of verlangen meer is. Onthechten betekent hier dat je minder afhankelijk bent van de buitenwereld.

De yogi nodigt je uit
Tot hoever de aspirant zal gaan is geheel afhankelijk van zijn individuele keuze en behoefte. Zijn of haar ontwikkeling speelt een centrale rol in die keuze. Deze kan, of beter gezegd mag, nooit geforceerd worden door welke leraar dan ook. De yogi zal je uitnodigen, meer ook niet. De yogi heeft een uitgangspunt en dat is dat hij in het hier en nu leeft en zal wachten totdat jij met een vraag komt of niet. Hij stelt zich dienstbaar op en zal zich niet opdringen, het is aan jou om richting of advies te vragen. Hij zal jou vanuit zijn of haar ervaring adviseren over de te volgen weg. Voor zover hij zelf de weg heeft bewandeld, kan hij je verder helpen op het pad van de yogi. Een goede leraar is iemand die zijn filosofie leeft en geen belangen of verlangens heeft in de wereldse geneugten.
We worden door de yogi niet beoordeeld op ons aangeleerde gedrag of wat we gestudeerd hebben, maar op wat we ‘zijn’ en willen. Swami Yogananda Parivrajak die ik ontmoette vroeg nooit naar mijn achtergrond. Hij keek me aan en beantwoordde mijn vragen die ik op dat moment stelde. Hij was zo in het hier en nu, dat ik daar in het begin aan moest wennen. Toen ik hem de vraag stelde waarom hij nooit naar mijn verleden vroeg, gaf hij als antwoord: ‘Jij bent nu hier, en nu heb ik met jou in het hier en nu te maken.’
Al onze gedachten en emoties komen voort uit ons verleden en zijn oud, maar telkens opnieuw komen ze naar boven in situaties die zich op een bepaald moment voordoen. Eigenlijk kunnen we het vergelijken met een situatie waarin we als kind met onze opa op pad waren. Steeds lieten we opa bepalen wat te doen in een bepaalde situatie. Omdat opa het al eens meegemaakt heeft, zei hij. Wij deden wat hij zei. Wat we dan krijgen, is dat wij uiteindelijk net zoals onze opa gaan reageren zonder zelf ooit te hebben stil gestaan bij wat wijzelf zouden doen. En zonder dat we zelfs maar in overweging hebben genomen dat een nieuwe aanpak of benadering ook wel eens zou kunnen. Zo laten wij onze gedachten bepalen bij wat we moeten doen door de herinneringen aan onze opa. Het gaat er hierbij niet om of opa ongelijk heeft of niet, of dat zijn adviezen fout zijn of niet. Nee, het gaat er ons om dat we stil kunnen staan bij de keuze die we zelf kunnen maken. En dan is het natuurlijk mogelijk dat het advies van opa, het verleden dus, de beste optie is op dat moment. Maar dan overweeg jij in het heden of die optie ook nu nog geldt.

Rituelen
Zo zien we het ook bij rituelen. Rituelen worden gehouden omdat ze ooit bedacht zijn. Maar zijn de redenen, de aanleidingen tot bepaalde rituelen nog steeds geldig in deze tijd? We gaan niet uit van een oplossing, maar stellen het als innerlijke vraag. Vaak zijn rituelen bedacht in een tijdperk waarin bepaalde opvattingen en gewoontes geldig waren. Rituelen dienen oorspronkelijk vorm en naam te geven aan het hogere, aan dat wat ongrijpbaar en abstract is voor de mens. Hierdoor kan de mens vorm geven aan zijn devotie of geloof in het goddelijke.
Rituelen kunnen de mens helpen om zich bewust te blijven van het goddelijke. Uiteindelijk is niet de vorm doorslaggevend, maar de beleving bij het ritueel. Indien het routine wordt is de kans groot dat na verloop van jaren of eeuwen, de essentie verloren gaat. Hierdoor kan het ritueel groter en belangrijker worden gemaakt dan ooit de bedoeling was. Sommige rituelen zijn daarom gedateerd. Het slachten van dieren, kun je in mijn ogen tegenwoordig makkelijk vervangen door een financiële donatie aan een goed doel. 

Beweeglijk blijven in je denken
Gehechtheid aan beelden, objecten, regels geeft een bepaalde bescherming. We creëren een wereldbeeld dat voor ons overzichtelijk en te controleren is. Als we dat veranderen komt er angst bij ons naar boven. Omdat we niet meteen het vertrouwde overzicht en de controle hebben die we gewend zijn. Angst voor het onbekende, of vaak is dat angst voor de leegte of stilte, weerhoudt ons om veranderingen toe te laten. We horen het mensen zeggen, ‘die verandert niet meer’ of ‘naarmate zij ouder worden, worden ze strakker en behoudender in hun opvattingen’. Soms zijn mensen niet meer in staat om hun (hele) wereldbeeld bij te stellen. Het wordt ze dan gewoon teveel. Ze beschikken niet meer over flexibiliteit van geest en blijven gevangen in hun oude denkpatronen. Ze zetten dan in feite de beweeglijkheid gevangen in oude denkpatronen.
Onthechten betekent beweeglijk blijven in je denken. Onthechten betekent dat de objecten van onze zintuigen ons niet meer bezig houden. Onthechten betekent dat we vrij blijven in het denken. Onthechten betekent dat we noch in het verleden noch in de toekomst leven, maar ze laten versmelten in het hier en nu, vanuit een frisse en inspirerende levensvisie. Onthechten betekent dat er niets vast staat in het leven, jij bent de enige constante factor in jouw eigen leven. Onthechten betekent dat we niet afhankelijk meer zijn van de eventuele vruchten van onze handelingen - dat we handelen om het handelen en niet om de vrucht van de handeling. Verwachting voor de toekomst is een gehechtheid aan de resultaten uit het verleden. Maar zoals het mooi wordt gezegd, de behaalde resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.
Deze levensvisie brengt ons dichterbij ons wezenlijke zelf, de bron zoals sommigen het noemen, of het universele of goddelijke Zelf. Het geeft innerlijke rust en een onwankelbaar vertrouwen in het hogere.
Vanuit deze levenshouding en visie hopen we als yogi’s de medemens een stukje mee te kunnen geven van wat heilzaam voor het individu en de samenleving kan zijn.

'De oorzaak van angst
is gehechtheid en afkeer, 
en angst is de oorzaak van lijden'
BrahmrishiViswatma Bawraji

Door: Ron van der Post